Sayısal (Dijital) Dönüşüm ile Ortaya Çıkan Yeni Durum
e-iş
Bilgisayar eksenli networklerde iş organizasyonunun ve süreçlerin yönetilmesi olarak tanımlanmaktadır. Kar amacı taşıyan organizasyonlarda, yönetime karar almada yardımcı olan ve bunun yanısıra kar amacı gütmeyen kuruluşları da içeren iş organizasyonlarının tümünde bilgiyalarların önemle rol oynadığı durumdur. Örneğin on-line e-iş sürecinde; satınalma, satış, stok kontrolu, üretim yönetimi ve lojistik olduğu kadar iletişim, destek hizmetleri, online eğitim de söz konusudur.
e-ticaret
İnternet ile daha etkin tüketici servisleri, düşük satış ve pazarlama maliyetleri ve yeni satış fırsatlarının ortaya çıkması sözkonusu olamaktadır. Bunun yanısıra web kullanıcılarının %90’ına yakını internet yoluyla haber ve bilgi istemekte, kaynaklara internetten ulaşmayı tercih etmektedirler.
Yeni ekonomi ile ortaya çıkan e-ticaret herkes için yeni bir fırsat olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu süreçte çalışma ve iş ortamı tanımları yeniden gözden geçirilmelidir. Hız konusunun yeni ekonomide en önemli faktör olmasıyla yeni ekonomide küresel anlamda hareket ortaya çıkmış olmaktadır[1]. Yeni pazarlara ulaşma kavramı yerini girişimci ruhla[2] yeni pazarlar yaratma kavramına bırakmaktadır. Girişimciliği destekleyen en önemli faktör de “venture capital” risk sermayesi[3] uygulamalarıdır.
e-ticarette; telefon, televizyon, faks, elektronik ödeme sistemleri, elektronik veri değişimi, network sistemi gibi birbirini tamamlayan özeliklere sahip bir yapı kullanılmaktadır. Bu teknolojiler tüketicilere; tercih kolaylığı, en uygun olanı seçme konularında kolaylık sağlarken daha iyi ve tam bilgi edinme, bireysel tercihlere uygunluk (kişiye özel üretim; örneğin bir araba almak isityorsunuz. Gidip rengini beğeniyor ve istediğiniz özellikleri belirtiyorsunuz ve 5 gün gibi kısa bir sürede elinizde oluyor. Bu örnek hem kişiye özel üretime hem de bilgi tabanlı üretime örnek olarak verilebilir).
e-ticarette, mal ve hizmetler değişmese bile dağıtım sistemi tamamen değişmektedir. İnternet kullanımının artmasıyla ekonomide radikal yapısal değişimler gerçekleşmektedir. e-ticaretin çerçevesini; güvenilir bir durum yaratılması, entellektüel sermaye haklarının korunması, para politikası ve vergi politikası gibi kavramlar açısından ulusal sınırların kalkması, tüketicinin korunmasının önemi, anti-tekel ve rekabet politikası, piyasanın kendi kendini düzenleme gücü olarak ifade etmek mümkündür. e-ticarette elektronik imza konusu önemlidir. Orijinallik, güvenilirlik, doğruluk, tanıtım kartlarında sayısal imza konusu son zamanlarda üzerinde çok tartışılan konulardır. Avrupa’da yapılan bir ankette “online ürün almayı neden istersiniz?” sorusuna verilen cevaplar şöyle olmuştur;
İnternette Alışveriş
| İyi fiyat | %57 |
| İyi güvenlik | %42 |
| İyi kıyaslama | %38 |
| Satıcıya ulaşma kolaylığı | %32 |
| Hızlı dağıtım | %31 |
| Kolay sipariş | %27 |
| Büyük güven | %27 |
| Alışverişi çabuk tamamlama | %21 |
| Aşinalık | %17 |
| Diğer | %9 |
Veri koruması giderek rekabetçi bir faktör olmaktadır. Güvenceler, minimum standartlar gerekli olmaktadır. İnternet ekonomisinde rekabet politikası açık rekabet ve tamamlayıcı kurallar üzerine kuruludur. Sayısal mallar yeni ekonomide ölçek ekonomisi sunmaktadır ve sabit maliyetlerin çok yüksek olduğu bilgi yoğun mallarda kopyalar konusu önemlidir. İnternet piyasaları için yeni ekonomide temel ekonomik ilkelere dayalı tamamlayıcı politikalar gerekmektedir.
e-ticaretin; işletmeden tüketiciye(BtoC), işletmeden işletmeye (BtoB), kamu kuruluşları ile işletmeler arasında (BtoG) gibi çeşitleri vardır. Ayrıca son zamanlarda özellikle müzayedelerde tüketiciden tüketiciye (CtoC) da görülmektedir.
İnternet teknolojisi uygulamalarına kamusal olarak da çok dikkat edilmelidir. Elbette tüketici ile ticaret Amazon, eBay, eToys… yeni ekonominin büyük web çadırı altında toplanmışlardır. e-ticaret (BtoB, BtoC dahil) 1995 yılına kadar sıfır ve 1998 yılında ilk görüldüğünde web sitelerinde müşteri patlaması olmuştur. e-ticaret hacmi 16.5 milyon $ olmuştur. Teksas Üniversitesi e-ticaret Araştırma Merkezine göre 1999 yılı ilk çeyreğinde bu rakamların 37.5 milyon dolar olacağı tahmin edilmiştir.
e-ticaretin gelişip yayılmasının sonucunda işgücü piyasalarında da değişiklikler ortaya çıkmaktadır[4].
e-ticarette pazarlama/reklam/şirketlerin değişen faaliyetleri
Yeni şirket modelleri, kar maksimizasyonuna dayalı başarılı talep fırsatlarının anlaşılmasına dayalı olarak oluşturulan modellerdir. Bilgisayarlar arası networklerin yanısıra tüketiciler ve firmalar arasında da yeni bağlantılar ortaya çıkmaktadır. Networkler; internet, intranet, ekstranet, EDI (elektronik veri değişimi) networkleri ve telekomünikasyon networklerini içermektedir. Bilgisayar eksenli networkler elektronik hat araçlarını ve interaktif iletişimde network kanallarını içermektedir. Bu hatlardaki elektronik araçlar, bilgisayarlar, internet erişimli mobil telefonlar, kişisel sayısal yardımcılar ve webTV’yi içermektedir[5].
e-ticaret en genel tanımıyla; bilgisayar eksenli networklerde herhangi bir işlemin tamamlanması ile mal ve hizmetlerdeki sahiplik yada kullanım haklarının transferidir. İşlem, satış süreci gibi seçilmiş bir e-iş süreci ile ortaya çıkmakatdır. Alıcı ve satıcı arasındaki sahiplik anlaşmasının tamamlanması, kullanım hakkının devri, mal ve hizmetlerin bilgisayar eksenli networklerde yapılan işlemlerde ortaya çıkmaktadır. Kitap, CDRom vb.ürünlerin internette satışı, elektronik pazaryerlerinde satış gibi faktörleri içermektedir.
e-ticaretin ölçülmesinde bazı sorular sözkonusudur. Bunlar;
- Toplam ekonomik istatistikler e-ticareti tamamen kapsıyor mu?
- Kısmi ölçüm problemleri mi var?
- e-ticaretin etkileri ve elektronik ekenomi tam olarak olarak tanımlanabiliyormu?
- e-ticaret ölçümündeki belli başlı alternatifleri neler?
İnternet ekonomisinde önemli olan bir diğer alan da, tüketici haklarının korunmasıdır. Hükümetler tüketici haklarını koruma konusunda düzenleme yapmada çeşitli zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Evindeki bilgisayarlardan dünyaya bağlanan vatandaşlarının korunması konusunda hükümetler neler yapabilir? Tüketici hakları, vergileme, telif hakkı gibi konular sayısal dönüşüm sonucu ortaya çıkan ve düzenleme gerektiren alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu konuda bazı hükümetler kendi kendine düzenleme(self-regulation), bazıları ise işbirlikçi düzenleme(co-regulation) ile düzenleme yolunu seçmişlerdir[6].
e-ticaret konusunda bugün gelinen noktada ilk ortaya çıktığı dönemlere oranla daha sağlıklı değerlendirmelerin yapıldığı bir döneme girilmiştir. İnternette ve ilgili ticari uygulamalarında ilk ortaya çıkışındaki abartılı ilgi daha sonra 17. yüzyıl lale soğanları örneği benzetmesi yapılarak bir reddedişe doğru gidişi başlatmıştır[7]. Oysa gelişmeler sürmektedir ve işlemlere değer katan uygulamalar ile e-ticaret daha güçlü bir konuma gelmektedir. Bu süreçte yeni olan şeyleri kabul etmek ama bunu yaparken de herşeyin bir temeli olduğunu düşünmek, ilerlemek için internet altyapısını geliştirip güçlendirmek, iyi fikirleri katma değer yaratan iş modellerine dönüştürebilmek, pazarlama statejilerine zaman ayırmak ve herşeyden önemlisi geçerli olan markalar yaratabilmek ve son olarak da güven ortamı oluşturmak son derece önemlidir.
Web yoluyla yapılan reklamlarda yeni ekonomide giderek önem kazanmaktadır. Elektronik reklamcılık ve iletişim, satınalma davranışını etkilemektedir. Müşteri sadakati kavramı da yeni ekonomide farklı bir biçimde tanımlanmaktadır[8]. Elbette bu durum eski ekonomi şirketlerinin ve reklam ve iletişim biçimlerinin tamamen ortadan kalkmasını gerektirmemektedir. Hayatı algılamamız hep evrim geçirmektedir, teknolojik yeniliklerin yavaş yavaş gelişmesinin bu süreçte payı büyüktür. Burada anahtar kelime; yavaş yavaş gelişmektir, çünkü bu arada organizasyonlar, organizmalar değişen koşullara adapte olabilmektedirler. Eski ekonomi şirketlerinin hızlı bir biçimde yeni ekonomi şirketlerine dönüşmesi beklenmemelidir. Pekçok yeni ekonomi şirketi yeni teknolojileri bir araç olarak görmez, buna özel olarak dikkat eder durumdadırlar. Eskiden teknolojiyi takip eden firmalar şu anda çözüm merkezli firma olduklarını belirtiyorlar, ancak burada önemli olan nokta problemin ne olduğunu bilmeden çözmek de mümkün değildir. Eskiden teknoloji talep eden bir çerçevede; tipik tüketici, arz gelişmelerini teknolojik gelişme ile uyumlu yapma çabası vardı. Yavaş yavaş değişen dünyada arzcılar tüketicileri dinlemekte, onların ihtiyaçlarıyla ilgilenmekte ve onların ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde gelişmektedirler. Yeni teknoloji araçlarını da bu çözüme ulaşmak için kullanmaktadırlar. Rekabet anahtar faktör olmaya başlamıştır. Yeni teknolojiler örneğin internet kapasitesi kendine özgü iş yapma yolları gerektirmektedir. Kritik adımda, tüketicileri anlamak için teknolojilerinin kullanımı sözkonusudur. Eğer firma AR-GE üzerine yada imalat üzerine odaklanmışsa tüketici ile ilişkilerinden daha çok bu konularla ilgilenmektedir. Tüketicilerden gelen tepkiler doğrultusunda satış ve dağıtım teknolojilerine yön vermektedirler. BtoB, e-ticareti tüketicilerin yararına mıdır? Yoksa zararına mıdır? Her ikisi de doğru olabilir. Etkinlik ve hız artmakla birlikte, tüketici ile arzcı tam zamanında karşılaşamayınca kayıp daha fazla olmaktadır. Piyasalarda yüksek hız, yüksek karlılık, döngü süresinin kısalması, daha az kusur, az düşman yeni rakipler, gibi pekçok faktör yeni ekonomi ile karşımıza çıkmaktadır.
Bilgisayarlaşma ile envanter kontrolü tam ve eksiksiz yapılabilmektedir. Bunun yanında internet ile alıcı ve satıcılar arasındaki iletişim gelişir, işletmenin besin zinciri oluşur, yine de belirgin beklenti, envanter maliyetleri işletme maliyetleri arasında önemli bir maliyettir, böylece bundaki gelişmeler önemlidir.
e-oy/e-imza/e-devlet/e-düzenlemeler
e-ticaret devrimi sadece Yahoo gibi firmalar ile sınırlı değildir. IBM gibi iş süreçlerini başarıyla internet ortamına taşıyan kuruluşlar da önemlidir. Elektronik imza (e-imza); internetteki belli merkezlerden alınan sayısal bir sertifika kullanmak anlamına gelmektedir. Gerçek hayattaki kimlik belgeleri gibi tanıtıcı bir belgedir. Elektronik ortamada kişinin tananmasını sağlar ve elle atılan imza ile aynı hukuki sonuçları doğurur. Elektronik Devlet (e-devlet); kamu yönetiminin yeniden yapılandırılarak, bürokrasinin azaltılması, işlemlerde hız ve güvenlik sağlanmasına yönelik olarak BİT kullanılarak devlet-vatandaş ilişkisinin internet üzerinden sürdürülmesi genel amacına dayalı yeni uygulamalardır. Bunun pekçok yönü bulunmaktadır, seçimlerin bilgisayarlar internet ve BİT kullanılarak yapılması elektronik oylama e-oy kavramını ortaya çıkarmaktadır. Benzer şekilde e-devlet’e paralel olarak e-vatandaş kavramı da gündeme gelmektedir.
Eski ekonomi BİT uygulamalarıyla yeni bir biçime dönüşmektedir. Bu gelişmede hükümetler rekabeti özendirici, tüketicilere ve işletmelere güvenli internet imkanı sunan, yasal, şeffaf ve tahmin edilebilir bir ortam yaratmak durumundadırlar[9].
e-pazaryerleri
Web sitesinde birçok alıcı ve satıcının buluştuğu ve alış-veriş yaptığı bir ortamdır. Mevcut rekabet ortamında önemli yer tutan bu oluşum içinde, tedarik zinciri yönetimi ve satın alımlarda avantaj sağlanır. Bunun yanısıra web satıcılarının esnek fiyat uygulayabilme avantajları bulunmaktadır[10]. e-pazaryerleri ile geleneksel pazaryerlerinin birbiri ile rekabet etme durumlarının belirlenmesi diğer bir tartışma alanını oluşturmaktadır. E-pazaryerleri mevcut kanallar içinde bir kanal mıdır? Yoksa tamamen yeni bir pazar mıdır? Bilgi güvenliği, ortak satınalma işlemleri konusundaki kısıtlamalar, e-pazaryerlerinin ortakları bulunduğu pazar üzerindeki yaptırım gücü uygulaması konuları rekabet kapsamında değerlendirilmektedir[11]. 2000 yılında toplam 1500 tane e-pazaryeri kurulmuştur ve bunların %83’ü ABD kökenlidir. e-pazaryerleri alıcı güdümlü, satış güdümlü, bağımsız veya teknoloji sağlayan e-pazaryerleri şeklinde olabilmektedir. E-pazaryerleri sektör bazında tasarruf sağlamaktadır. Örneğin; kimya sektöründe %10, iletişimde %10-15, bilgisayarda %11-20…gibi tasarruf sağlamaktadır[12].
Bu önemli e-pazaryerlerinin teknoloji ile ortaya çıkardığı farklı rekabet ortamı farklı rekabet kurallarını gerektirmektedir. Bu konuda özellikle Avrupa’daki faaliyetler bakımından Avrupa Komisyonu tarafından düzenleme yapabilmek için çalışmalar, konferans ve çalışma gruplarının faaliyetleri sözkonusu olmaktadır[13].
[1] “Are You Touch in with the New Economy?”, 2000, http://ehostvgw9.epnet.com/print2.asp?reco…ion=&CitToPrint=50&image1.x=24&image1, 11.11.2000, s.4.
[2] Donald J. Johnston, “The New Economy: Technology Is Not Enough”, (2000), http://www.oecdobserver.org/news/sectionfront.php/jourmalist/1.html, 24.08.2001, s.2.
[3] Halil Seyidoğlu, Ekonomik Terimler Sözlüğü, (Güzem Yayınları No:4, Ankara:1992), s.727. Venture Capital(Risk Sermayesi):Genellikle yeni kurulan işletmeler durumunda olduğu gibi, riskli işletmelere yatırılan uzun vadeli sermaye fonlarını ifade etmek için kullanılmaktadır.Sermaye işletmeyi kuracak girişimciye başkaları tarafından sağlanır. Genellikle özel girişimciler veya ticari bankalardan elde edilen bu sermayenin gideceği yatırım riskli yatırımdır.küçük firmaların, girişimci bireylerin, yeni ve özel düşünce ve becerilere sahip insanların ekonomik hayatta şanslarını denemelerine fırsat verilir. Bu anlamda, Schumpeter’in üzerinde durduğu yenilikçi tipidir.
[5] Barbara M.Fraumeni, Thomas L.Mesenbourg, “Government Statistics: E-Commerce and the Electronic Economy”,(1999), http://www.census.gov/econ/www/ecomm2.htm, 26.06.2002.
[6] Mare Rotenberg, “Confidence and E-commerce”, OECD Observer, 14.01.2001, http://www.oecdobserver.org/news/fullstory.php/aid=409, 15.01.2001.
[7] A. Louria Hahn, “E-commerce Valuations”(2000), ProQuest, tsupport@bellhowell.infolearning.com, 1.11.2001, s.1.
[8] “What is the New Economy?” PlanetIT, (1999) http://planetit.com/techcenters/indexes/new_economy/newsgroups, 16.02.2001, s.1.
[9] “E-commerce: The Truth Behind the Web”, (2001) http://www.oecdobserver.org/news/fullstory.php/aid=406, 15.03.2001
[11] “Finans Sektörü ve Bilişim Çözümleri”, http://www.gilter.com/YayinTur/FinansSek.htm
[12] “e-Pazaryerleri”, http://www.danismend.com/konular/yeniekonomi/YENIEKO-E%20PAZARYERLERI, 11.03.2002.
[13] “Avrupa Rekabet ve e-pazaryerleri”, http://inet-tr/inet.conf7/Sunum/dolanbay-ab-rekabet.doc, 14.01.2002.
