Eski ve Yeni Ekonomi Ayrımı
Yeni endüstriyel çağın teknolojilerinde anahtar faktör insanlı olmayan enerji uygulamalarıdır. Bu süreçte bilişim iletişim teknolojileri gittikçe büyüyen bir etkiye sahip olmaktadır. İlk olarak, veri iletme teknolojilerinde (BİT) ve veri işleme süreçlerinde iletişim ve organizasyon devriminin etkisi ile şekillenen endüstriyel çağdan söz edilmektedir. İkinci olarak, endüstri yapısındaki değişim kadar teknoloji de değişim potansiyeli taşımaktadır. BİT söz konusu olduğunda en önemli belirleyici yapı “ağ (network)” olarak karşımıza çıkmaktadır. Üçüncü olarak, fikri mülkiyet hakları değer kaynağının önemli bir parçası olan entelektüel sermayeyi korumakta ve düzenlemeler yapılmasını sağlamaktadır. Dördüncü olarak, yeni teknolojilerle şekillenen firmalarda yüksek varlık değerleri ortaya çıkmaktadır.
Eski ve yeni ekonomi ayrımında genellikle “geçmişin büyük buluşları” ile karşılaştırma yapılmaktadır.
1876-1886 yılları arasında yapılan önemli buluşlar geçmişin büyük buluşları olarak adlandırılmaktadır1. Etkileri günümüze kadar gelen bu önemli buluşlar teknolojik gelişmenin geçirdiği aşamaları bize göstermesi bakımından önemlidir. 1879 yılında elektrik ile ilgili olarak; elektrik ışığının bulunması, elektrik trafosu, elektrikli demiryolu, güç istasyonu buluşları yapılmıştır. 1885 yılında otomobilin bulunuşu, 1876’da telefonun bulunuşu ve 1880’li yıllarda Louis Pasteur’un sağlık alanındaki önemli buluşları toplumsal ve ekonomik hayatı derinden etkilemiştir.
Tarih içinde bilim ve teknoloji temelinde yaşanan değişikliklerle gelişen bazı sanayiler ekonomide gelişmelere ve yapılan yatırımlarda artışa neden olmuştur. Yenilik dalgası ile oluşan ekonomik genişleme dönemleri genel uzun dalgalar ile açıklanmaktadır. (Bkz. Uzun Dalgalanmalar, Yenilikler ve Yeni Ekonomi). 1. Dalga su gücü, tekstil ve demir ile şekillenen ve yaklaşık olarak 60 yıl süren bir zaman dilimini kapsar. 2. Dalgada buhar, demiryolları ve çelik alanında yapılan yeniliklerle şekillenen yaklaşık 55 yıllık bir dönem söz konusudur. Avusturyalı iktisatçı Joseph Schumpeter’in göre “sağlıklı bir ekonomi durağan değildir, sürekli teknolojik yeniliklerle rahatsız edilmelidir” sözünün doğruluğunu ispat edercesine yıllar içinde ortaya çıkan teknolojik yeniliklerle günümüze kadar gelinmiştir2. Kapitalist toplumda ekonomik gelişme, değişmeyle eşanlamdır. Ekonomik yapı hareketsiz değildir. Yeni mallar üretmek yada var olanları daha ucuza imal etmek ilerlemenin başlıca itici gücü olarak karşımıza çıkmaktadır3. Yeni ekonomi ile ekonomide yenilik kavramları birbiri ile yakından ilişkilidir. İçinde bulunduğumuz dönemde fiber optikler, yarı iletkenler, genetik ve yazılım, ekonomiden sosyal hayata kadar tüm yaşamımızı değiştiren alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Fiber optikler ve yarı iletkenler günümüzün BİT’nin temel unsurları olarak gelişen yeni alanlardandır.
Schumpeter’e göre “Endüstride Dalga Hızları”
Kaynak: Canbey–Özgüler, Verda (2003). Yeni Ekonomi Anlayışı Kapsamında Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler: Türkiye Örneği, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Ya. No: 1479. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları, Ya. No: 179.
Ekonomide ve sosyal yapıda değişmeler teknolojik dalgalanmaların lider sektörler yoluyla oluştuğu fikri yaygın olarak kabul görmektedir. 5. Dalga bilişim teknolojisine bağlı olarak karşımıza çıkmaktadır. Uzun dönemli patlamalarla ekonomide yeni teknolojik fırsatlar yaratan lider sektörler ortaya çıkmaktadır. Yarı iletkenler, bilgisayarlar, iletişim gibi lider sektörler yeni araçlar olmaları yoluyla verim artışı sağlamaktadırlar4. Elektrik motorlarının dönüştürücü bir gücü, bir üretim bandı sayesinde fabrika üretiminin yapılması mümkün kılmıştır. Üretim basit, kolay ve otomatik hale gelmiştir. Henry Ford’un deyimiyle “kitle üretimi” bu dönüştürücü gücün sonucu ortaya çıkmıştır. Yeni ekonomi kavramı da yarattığı tüm sonuçlarıyla BİT’nin dönüştürücü gücünün ortaya çıkardığı bir sonuçtur (Günümüzde yapay zekâ uygulamaları ile şekillenen 6. Dalganın yaşandığı söylenebilir)
Teknolojik gelişme değişik yüzyıllarda farklı biçimler almıştır. Teknolojinin aldığı biçim nasıl olursa olsun, ilgili zaman diliminde toplumsal ve ekonomik hayatta son derece önemli değişimler yaratmıştır. Elbette öyle buluşlar vardır ki başlattıkları değişim ve genişleme dalgası diğerleri ile ölçülemeyecek derecede yüksektir. Örneğin; otomobillerin ortaya çıkışı; kent yaşamını değiştirerek insanların banliyölerde, şehrin daha sakin ve yaşanır yerlerinde oturabilmelerine imkân vermiştir. Ortaya çıkışlarının koşullarını şekillendiren toplumsal koşullar, otomobillerin yaygın kullanımı sonucu artarak devam etmiş, farklı alanlara da yayılmıştır. Otomobillerin seri üretimi, bulunuşundan daha önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır5.
- Robert J. Gordon, “Does the New Economy Measure-up to the Great Inventions of the Past?”,(1998), http://papers.nber.org/papers/W7833, 14.08.2001. EKTABLO:2’de bu buluşlar tablo halinde gösterilmektedir. ↩︎
- Salih Zeki İmamoğlu, Yenilik (İnnovasyon) Teknoloji, Üniversite, Kobiler, (Ya. No:5, Gebze Yüksek Teknoloji Ens.: Aralık 1999), s.10. ↩︎
- Joseph A.Schumpeter, Capitalism, Socialism ve Democracy, (1942), [Kapitalizm Sosyalizm ve Demokrasi I Kapitalizm Marksizmin Bir Açıklaması İle] Çeviren: Tunay Akoğlu, 3. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınevi, 1974, s.64. ↩︎
- Cohen Stephen C., De Long Bradford ve Zysman John. ”Tools for Thought, What it is New and Important About E-conomy”, http://brie.berkeley.edu/~briewww/pubs/wp/wp138.pdf. ↩︎
- Otomobilin kavram olarak ortaya çıkışı Rönesans döneminde Leonardo’nun çizimlerine kadar geri gider. Kendiliğinden hareket eden atsız araba fikri Edison tarafından da geleceğin makinesi olarak adlandırılmıştır. 1789’de Franz Cugnot, 1801’de Trevitvick yüksek basınçlı buhar ile işleyen makineler icat ederek bu gelişimin yolunu açmışlardır. 1840’larda ortaya çıkan içten patlamalı motorlar otomobil üretmek için gerekli teknolojiyi sağlamaktaydı. Ancak 1900’lerde ortaya çıkışının nedenleri sadece teknolojik değil, daha çok toplumsaldır. 1899 yılında Amerika’da üretilmiş otomobil sayısı 2.500 iken bu sayı 1910 yılında 458.500’e çıkmıştır. Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, içinde “Bir Kavram Olarak Otomobil” (İletişim Yayınları, İstanbul: 1988), s.442-443. ↩︎
